Ответы
Объяснение:
Наурыз сөзі — парсыша — ну — «жаңа», рыз — «күн» деген ұғымды білдіреді. Қазақша «жаңа күн», «жаңа жыл», «көктем мерекесі» «ұлыс күн» немесе «ұлы күн» деген мағына береді. Кейде оны «Ақ мерекесі», «сүт мейрамы», «төл ырысы» деп те атап жүр. Қазақта науқан және ырыздық деген сөз бар. Осыған қарағанда, жаңа жылдың ырыздығы дегенді білдіруі де мүмкін ғой.
Қазақ ұғымында бұл күні аспан жұлдыздары бастапқы нүктелеріне келеді. Күн мен түн, жарық пен қараңғы теңеледі. Қыс ызғары қайтады. Төрт түлік мал төлдейді. Адамдардың аузы аққа тиеді. Мал аузы көкке тиеді, жер бетіне шаттық орнайды. Көктем құстары келеді. Қысқы ұйқыдағы жануарлар оянады. Осындай қасиетті күнді қазақ «Ұлыс күн» деп атаған. Наурызды мереке ретінде тойлау дәстүрі жер бетіндегі халықтардың бір қыдыруының тұрмыс салтында бар әдет. Бұл үрдіс бағзы заманңан бері қарай жалғасып келеді. Мәселен, гректер «Патрих» бирмалықтар «Су мейрамы», тәжіктер «Гүл гардон», хорезмдіктер «Наусатж», татарлар «Нардуган», буряттар «цаган сар», ұйғырлар «гүл наурыз», қазақтар «Наурыз» деп түрлі — түрлі атап келген.
Қазақ халқы Наурыз тойын өткен ғасырларда өте үлкен мейрам ретінде дабыралы өткізген. Осы кезде оның дәстүрлі әдебиеті мен мәдениеті, әдет-ғұрпы, салт-санасы, өткен тарихы, бүгінгі мен болашағы көгенкөз жас буын ұрпаққа үгіттеліп отырған.
Қазақ халқы наурыз күнінен бір күн бұрын үйлерін қағып-сілкіп тазалайды. Мереке күні киетін сәнді киімдерін әзірлейді. Кірлерін күнілгері жуады. Мейрам күні кір жумайды. Кір жуса үйден «құт үркеді». Бастан бақ таяды. Егер сол күні білмей кір жуса, қолы қалтақ болады деп нанады. Ескі-құсқы киімдері болса жаға түймесін үзіп алып қалады. Қалғандарын отқа жағып жібереді. Қоқысқа тастамайды. Қоқысқа тастаса тастаған киімнің иесіне жын-жыбырдан дерт жабысады. Жазылмас ауруға жолығады. Ісі ілгері баспайды деп қорқады.
Қазақ бұрынғы көне заманда 21-наурыз күні түнде үйінің төріне қос шырақ жағып қояды екен. Онысы үйдегі ерлі-зайыпты екі адамның өмірі сол қос шырақтай жарық болсын, бақыты баянды болсын, бағы өрлесін, дәулеті артсын, ғұмыр жастары ұзақ болсын, өмірінде қиындық көрмесін, көңілдері сол шамдай маздап жанып тұрсын деген ізгі тілектің бейне белгісін білдіреді. Қазақтың ежелгі ұғымында 21-наурыз күні жер иесі Қызыр ата даланы аралайды екен. Таң бозарып келе жатқанда, мейірі түскен бір үйге келіп қонады. Қызыр қонған үйге құт береке дариды, деулеті шалқиды. Қызыр баба аралаған ауылға «бақ оралады», «ырыздығы молаяды» деп сенеді. Бұл түні ауылдағы көңілі жақын ағайын адамдар топтасып алып, Қызыр қонады-ау, деген бір үйге жиналады. Олар әуелі босағадан оң аяқтарымен аттайды. «Босаға құтты, ірге мықты болсын, таңмен таласып үйіңе Қыдыр қонсын» -деп жақсы тілек айтады. Сол үйге арнап алып келген сыйлықтарын үй иесіне ұсынады. Қазақ мереке түні үйіне шақырылмай келген құдайы қонаққа ерекше қуанады. Себебі, қазақта мынадай бір ұғым бар. «Үйге қонақ келуден бұрын оның дәмі өзінен бұрын кіреді, қонағы көп үй «берекелі болады», қонақпен ілесіп үйге құт қонады, бірі Қыдыр, осы келген қонақтың бірі Қыдыр болуы мүмкін» — деп сенеді.
Ал, сол күні жиылған топ түні бойы ұйықтамайды, ән айтады, күй шертеді, би билейді, әралуан әзілді әңгіме дүкен құрады. Олар өте көңілді отырады. Қызырдың келуін күтеді. Жаңа күннің шығуын қарсы алады. Үй иесі қонағына бір ақсарбас қойын атап сояды. Мол да бай шүлен дастархан жаяды. Қонақтарын жайраң қаққан қабақпен күтіп алады. Әсте ренжімейді. Жиылған топ та бірін-бірі ренжітіп алмауға мұқият назар аударады, ерекше көңіл бөледі. Бұл түні ренжісіп қалса, біріншіден, Қызыр баба шамырқанады, үйге келмей кетіп қалады. Қызыр келмесе үйден құт кетеді, алдыдан ас кетеді, қорадан мал кетеді-деп үрейленеді. Енді бірі жыл басында ұрысып-қағысып, ренжісіп қалса, жыл басындағы жанжал жыл аяғына дейін жалғасады, — деп ырым етеді. Сондықтан бұл түні жұлдызы жараспайтын адамдар бір жерге жиналмайды.
Қазақ халқындағы Наурыз қүнінің тағы бір басты ерекшелігі сол күні бір-біріне жолыққан адамдар ерекеше жылы жүзбен сәлем береді, төс қағыстырып амандасады. Бір-біріне жаңа жыл тілегін білдіріседі.