Тар кезең романының әдебиеттегі орны(қазақ әдебиеті мен әлем әдебиеті үлгілерімен салыстыра талдаңыз) сыни мақала
Ответы
Ответ:
Сырым батыр жасы ұлғайған кезінде отарлаушылардың озбыр саясатына қарсы шығып, жерінен айырылып, жайылымсыз қалған, патша әкімшілігінің езіп-жаншуынан, тонауынан әбден титықтап біткен халқының наразылығына үн қосып, қарулы күреске шығады. Ол өзінің Орынбордың генерал-губернаторы Игельстромға жазған бір хатында былай деп жазады: “Сіздердің түрлі әдістермен алдап, қолға түсірген ноғай, башқұрттар сияқты бізге де бұғалық салып, езбекші екендігіңіз белгілі”. Бұдан Сырым батырдың қолына қару алып, көтеріліске шығып, басын бәйгіге тігудегі мақсатының айқындығы, халқының мойнына түскелі тұрған сол бұғауды үзуге ұмтылғаны анық аңғарылады.
1783 жылы Сырым бейқам жатқан қазақ ауылдарын шауып, кезекті тонауға келген казак-орыс атаманы Чагановтың отрядымен шайқасып, оны ойсырата жеңеді. Атаманның өзін тұтқындап, Хиуаға құлдыққа сатып жібереді. Бұл патша әкімшілігіне үлкен соққы еді. Соған орай Орал қаласындағы патша әскері түгел аттанып, осы жылдың күзінде Сырымды қолға түсіреді. Бірақ оны Нұралы хан қыруар мал беріп, бірер айдан кейін босатып алады. міне, тарихи дерек бойынша алғашқы көтеріліс осылай басталады.
Қазақты орыс әкімшілігінің заңына бағындыруға, елдің тұрмысын бұрынғы шариғат емес, дәстүрлі қазақтың дала заңымен емес, ата жолымен емес, орыстың заңымен реттеу үшін келген адам ғой. Қазақты орыс билігіне түгел аударамын деп келген Игельстромның сол саясатын жүзеге асыруға қарсы адам – Сырым. Сырымның батырлығынан гөрі саясаткерлігі басымдау. Сырымның ұлылығы да, қазақ үшін істеген ісі де осы жерде көрінеді. Бұларды автор шебер жеткізеді.
Тарихи дерек бойынша Уфа және Симбирск аймағының жаңадан тағайындалған наместнигі – генерал-поручик барон Игельстром мен Сырым арасындағы саяси қарым-қатынастар жасауда Сырымның тапқырлығы, батырлық тұлғасы, ұлттық қаһармандық бейнесі тарихи деректер негізінде көркем суреттеліп, елдің ішкі ынтымағы мен сыртқы саяси тәуелділіктің болашағын болжай алуын автор нанымды тұрғыдан суреттейді. Бұл жерде автор тарихи деректер мен қоса, шешендік сөздермен, тарихи жырларды интерпретациялау арқылы романның көркемдік құндылығын арттыра түскен.
Сөз жоқ Қажығали Мұханбетқалиұлының “Тар кезең” романы ХХІ ғасырда қазақ әдебиеті қазынасына қосылған құнды шығарма. ХХ ғасырда жазылған Шерхан Мұртазаның “Қызыл жебесі”, Мұхтар Мағауиннің “Аласапыраны”, Ілияс Есенберлиннің “Көшпенділер” трилогоиясының