4-тапсырма. Киіз үй неден құрылады? Сызба бойынша айтып, дәптерге жаз. -тан -ден -тан құрылады.
Ответы
Ответ:
Киелі киіз үй көшпелілер мәдениетінің сәніне айналған, бабамыздың көзіндей болған киіз үйдің қадір-қасиеті турасында көбірек айтып, келер үрпақтын eciнe салып, санасына сіңіріп отыруға тиіспіз. Себебі, қалалық мәдениетке ауысып, заман өзгерген сайын қазақтың болмысын бейнелейтін қасиетті киіз үйіміз тeк қана мүражайдан көретін экзотикалық дүниеге айналып бара жатқандай елестейді.
Әрине, киіз үй туралы айтақанда, басты ескеретініміз-ол Орта Азия халықтарының негізгі баспанасы. Көшпенді өмірге ең колайлы, шапшаң тігіп, тез жыға салатын, яғни көшіп-қонуға ыңғайлы үй. Іші қыста жылы, жазда салқын болатын киіз үй кез келген жауын-шашынға, дауыл мен боранға төтеп бере алады. Әрқашан ауасы алмасып тұратындықтан, оның тынысы кең, әрі жарык, болады. Экологиялық жағынан өте таза. Мысалы, киіз үй тігіп отыру жерді тоздырмайды, өсімдік жамылғыларын бүлдірмейді. Егер үйдің тігілген орны жайсыз болып шықса, бірнеше жігіт көтеріп апарып, тандаған жеріне қондыра салады. Өзінің өн бойында философиялық астар жаткан киіз үйдің тарихы тым әріден басталады. Тарихи жазбаларға зейін салсақ, б.з.б 105 жылы Үйсін күнбиіне ұзатылған Хан династиясының Шижүн ханшасы «Аққу әні» деген өлеңінде: «... Дөңгелек үй, туырлық там орнына, Ет жеп, айран ішеді ас-суына...» - деп жазады. Мұның өзі тарихы тереңнен қозғалатын касиетті киіз үйдің өзіндік қыры мен сырын айқындай түседі емес пе?! Ғаламның моделін бейнелеп, адамды ғарышпен байланыстыратын киіз үй, жай ғана баспана емес, бізді қорғайтын киелі орын болып саналды. Киіз үйдегі кеңістік - қазақ дүниетанымының тоғысқан жері. Осында адам дүниеге келеді, үйленеді және соңғы сапарға аттанады. Көшпенділер әулеті осындай дөңгелек пішінді, ғарыштық баспанада мыңдаған жылдар бойы өмір сүріп, елдік күрды. Олар киіз үйлерін «хан ордасынан» бастап «қараша үйге» дейін, «ак, ордадан» «қара коска» дейін өз қажеттілігі мен дәрежесіне орай пайдалана білді.