Question

не «руна (белгісіз) жазу» деп аталды. Алайда ғылыми зерттеулер олардың түркі жазулары екенін анықтады. 1893 жылғы қарашада Дания корольдігі Ғылым академиясының мәжілі- сiнде Вильгельм Томсен ғылыми әлемді дүр сілкіндірген мәлімдеме жаса- ды. Ғалым ұзақ зерттеп, зерделеп, Орхон мен Енисей өзендерінің бойынан табылған ескерткіштердегі құпия жазуды оқудың кілтін тапқанын хабарлады. Ғалым ең алдымен «Тәңір» және «түрік» сөздерін оқыған еді. Дәл осы кезде академик В. В. Радлов та өз бетінше ізденіп, руна жазу- дың он беске жуық әрпін анықтаған еді. Арада көп уақыт өтпей, В. В. Радлов Орхон өзенінің бойынан табылған үлкен тастардағы мәтінді толық оқып, ау- дарып шықты. Кейін орыс түркітанушылары көп зерттеді. Л. Н. Гумилев Орхон жазба ескерткіштерін «Көк түріктердің өздері туралы жазған шежіресі» деп бағалады. Орхон жазба мұраларын ұзақ жылдар түбегейлі зерттеген қазақтың білікті ғалымдары Ә. Марғұлан, Ә. Құрышжанов, М. Томанов, М. Жолдас- беков, Қ. Сартқожаұлының іргелі зерттеулері жарық көрді. Олар жазба ескерткіштердің рухани құндылығын ашты. Жазбаларда көне түркілер мен көк түркілер дәуіріндегі оқиғалар сипатта- лады. Жағрапиялық атаулар, сол кездегі тайпалардың атаулары мен орна- ласу, таралу аймағы көрінеді. Көптеген тарихи, мәдени, жағрапиялық, саяси дерек бар. Тарихи оқиғалар, Ұлы қағандардың жорықтары көркем тілмен баяндалған. - Жазудың сипаты түркі тілдерінің дыбыстық ерекшеліктерін, үндестік заңдарын жақсы береді. Жазу оңнан солға қарай оқылады әрі негізінен да- уыссыз дыбыстар таңбаланады.
​

Answer 1

"Руна (белгісіз) жазу" деп аталған концепция бар емес. Оқиғада дерекқорталық белгілермен «руны» термині пайдаланылған, сондықтан "руна" сөзін қолданса болады. Жалғасынан, 1893-жылы Дания корольдігінің Ғылым академиясының мәжілінде Вильгельм Томсен мәлімдеме жасап, ғылым алдындағы түрік жазулары туғызған. Вильгельм Томсен Орхон мен Енисей өзендерінің бойынша табылған ескерткіштерге негізделген құпия жазуларды оқыды. Дерекқорталық туындылық кезінде академик В.В. Радлов әрпіні 15-ке дейін анықтады. Қолданылатын терминдермен көптеген зерттеулер жасалып, отандық ғалымдар Орхон жазбаларын дағдып табылуға өз дейінші зерттеулерімен катысқан.