1. Географ және тарихшы Л.Н. Гумилевтың «Көне түркілер» шығар- масынан үзіндіні мұқият оқып шығыңдар және ғалым салыстыру жасаған нысанды атаңдар. «...Еуропа және Алдыңғы Азияның халықтары, өркениеттің келесі саты- сына өтіп, архитектурасы таңғалдыратын қалалар салады. «Туркілер уй- лер салмаған, бау-бақшалар нуландырмаған, өйткені күні өте суық болған соң, жуыр маңдағы тоғайлардың қу ағашын жағып бітіреді де, мекендеген қалаларын лажсыз тастап кетеді. Бірақ тас курке мен кесек лашық әрі жылы, әрі жеңіл, бір жерден екінші жерге оңай көшіре салатын киіз үй- мен салыстырғанда, тұрғын үйдің – жоғары турі» дегенмен келісу қиын. Табиғатпен тамырласып жатқан көшпелілерге мұндай уйде туру ерік- кеннің ермегі емес, қажеттілік. Жаздың ыстығында дала куйіп кетеді де, мал Тянь-Шань мен Алтайдың, Ханғай мен Хөнтей жоталарында жатқан шалғынды жайлауға шығады. Қыста тауларды қалың қар басады да, мал шұбырып, қар аз түсетін далаға келеді, сосын ылғалдан жібіген нәрлі қу шөпті қорек етеді. Тіршілік осындай болып тұрғанда, тасымалды үй ең қо- лайлы болып табылады ...». 2. Аталған аумақтардың қандай қасиеттері адам өмір сүретін ғима- раттардың формасын анықтады? 3. Осындай нысандарды салыстыруда ғалым көркем мәнерліліктің қандай тәсілдерін қолданған? 4. Берілген салыстыру толық немесе толық емес салыстырудың қай түріне жатады? Неліктен?
Ответы
Ответ:
1. Осы мәтінде Л.Н. Гумилев, көне түркілердің мекендеген жерлерінің жеке қасиеттерін сипаттай айтылады. Олардың мекендеген жерлерінде тұрғанда, олар табиғатпен тамырласып, таулардың жоталарында жатады. Олардың мекендеген жерлерінде уй-бауырын нулаған жоқ, бірақ оларда тас курке мен кесек лашық әрі жылы, әрі жеңіл болады. 2. Аталған аумақтардың қасиеттері адам өмір сүретін ғимараттардың формасын анықтайды. Мысалы, осы мәтінде көне түркілердің мекендеген жерлерінде уй-бауырын нулаған жоқ, бірақ оларда тас курке мен кесек лашық әрі жылы, әрі жеңіл болады. Олардың мекендеген жерлерінде тұрғанда, олар табиғатпен тамырласып, таулардың жоталарында жатады. 3. Осындай нысандарды салыстыруда ғалым көркем мәнерліліктің қандай тәсілдерін қолданған? Оларды салыстыруда, ғалым көркем мәнерліліктің тәсілдерін қолдану керек. Мысалы, осы мәтінде Л.Н. Гумилев көне түркілердің мекендеген жерлерінің жеке қасиеттерін сипаттай айтылады. 4. Берілген салыстыру толық немесе толық емес салыстырудың қай түріне жатады? Неліктен? Берілген салыстыру толық емес салыстыруға жатады, себебі ол бір нысандың бір-бірімен салыстыруын анықтайды. Одан да көптеген нысандардың салыстыруы мүмкін емес, себебі олар бір-бірінен толықтай түсінбейді.