20 8-тапсырма. Ойтаразы. ПОПС формуласын қолданып, темендегi ақпараттар негiзiнде «Ғажайып планета» деген түсінікке өз пікірлерiндi бiлдiрiндер. ...Бір жарым сагаттай жол журген сон. автомобиль улкен жарга келіп тірелді. Жардын асты - агып жаткан кара кошкыл өзен. Өзен үсті - кұж-кұж кайнаган ұсак жәндіктердiн кара куйыны. Кара кошкыл сулын iшiнде де алуан түрлі жәндіктер мол екен. Ахмет, сiз айтынызшы, бул негылган гажап планета! Көзiмiзге тірі жәндіктерден баска ештене туспей койды гой. Мына агып Все учебники Казахстана на ОКULYK.KZ жаткан судын да жаны бар сиякты. Осындай улкен планета тек усак биоорганизмдер кұйынынан тұрмайтын шығар?! Мұнда даму сатысы жогары акыл пелерiнiн болулары да ыктимал. - дедi Мариям. Т. Срманбекое «Ғажайып планета
Ответы
Ответ:
Ертегідегі Жаман – қазақ ауыз әдебиетіндегі ел басшысының үлгілі бейнесі. Ол – қарапайым, парасатты, адал, шыншыл, көреген, тапқыр, кішіпейіл, іззетті, көпшіл, қайырымды, қанағатшыл. Бұл қарапайым халық бұқарасының «елді осындай адам басқарса» деген арманынан туған бейне.
Аяз би туралы айтылатын ертегі-аңыздардың бәрінде дерлік Жаман қойшының Мадан хан сынынан өтуі, үйленуі, ханның күншіл, ақылсыз қырық уәзірін өлімнен құтқаруы, оның даналығын, достыққа адал, сертке беріктігін, әділдігін мойындаған хан өз тағын беруі сөз болады. Жаман хан болғаннан кейін де жыртық тоны мен жаман тымағын хан сарайы босағасына ілдіріп қояды. «Кей-кейде хандық тақтың буымен көңілім тасып, асып бара жатқандай болсам, соған көзім түседі де, тез тәубама келемін» дейді екен. Сөйтіп ол жыртық тоны мен жаман тымағын көрген сайын тәубасынан жаңылмай, өзіне-өзі: «Аяз би әліңді біл, құмырсқа жолыңды біл» деп отыратын болған.
Өмірдегі реалды нәрсенің өзін әдейі өзгертіп көрсету – ертегі жанрының өзіндік қасиеті болғандықтан, ертегіші де оның мазмұнын барынша әсірелеп көрсетуге, сырлы да ғажайып етіп көрсетуге күш салады. Мәселен, «Аяз би» ертегісіндегі ханның әлсіз, жоқ-жітік, жаман қойшының ақыл-парасатын мойындап, оған хандық тағын сыйлап беруі өмірде әсте болуы мүмкін емес жағдай. Бірақ ертегіші осылай баяндайды, тыңдаушы оған иланады. Өйткені ертегіні айтушы да, тыңдаушы да өмірде бір рет болса да солай болғанын қалайды, соны армандайды. Қысқасы, Аяз биді өмірде болған тарихи тұлға дегеннен гөрі, халықтың «ел басқаратын адам осылай болу керек» деген арманынан туған Арман ханы, ел билеушіге тым ертеде ескерткен халық даналығы мен асқақ мұратының көрінісі деген орынды.