Ақын 《Қалың елім, қазағым, кайран жұртымөлеңінде халкының мінез-құлқына, түр-сипатына баға беруінің себебін 5-6 сөйлеммен дәлелді түрде жазыныз.
СРОЧНОО
Ответы
Халықты баққан бұрын. Оны оттан, судан сақтап, моральдық ахуалын түзеп, кері кеткеніне жол нұсқап отыратын бағбандары болған. «Енді заман өзгерді, қазақ бағбандарынан айырылып қалды, мұрты аузына түсіп кетті» дейді абыз. Осы бір сөздің өзі сол кездегі қазақтың рухани ахуалынан хабар беріп отыр. Бәрібір сол кездегі қазақтың ұяты бар екен. Абай жасаған рухани қысымнан Алаш қозғалысы пайда болды. Хакімнің рухани динамикалық қысымы жеміс берді. Неге? Кенесарының басы кесілгеннен кейін, орысқа қарсы қарулы күрестің нәтиже бармейтінін Абай түсінді. Енді көтерілістің бағытын өзгерту керек. Рухани көтеріліске шығу керек. «жауыңның тілін біл, орыстың тілін үйрен, сонда олармен теңесесің. Сонда отарлықтан құтыласың» деген үндеу тастады ұлы ақын. Бұл эстафетаны Алаш зиялылары іліп әкетті. Сол кездегі қазақтың сапасының (Абай сынаған қазақтың) қазіргі қазақпен салыстырғанда жер мен көктей парқы бар. «Түйені жел шайқаса, ешкіні көктен ізде» дегендей жағдайдамыз қазір. Абай сынаған қазақ тілін, ділін жоғалтпаған еді ғой. Ал, қазіргі кезде Абайдың тілі түгілі қарапайым әдеби тілді түсіндіріп, иландырып айтатын адамдардың өзі санаулы. Қазіргі рухани жағдайымыз Абай сынаған кезеңнен де кері кетті. Оны айту керек. Қазақтың «жамандықты айтса кетеді» дегені бар емес пе.. Немістің Құдай туралы поэма жазған ұлы ақыны Гиолдрлин «адамзатқа ақырзаман керек» деп айтқан екен. Осы идеяның жүлгесін қуаласақ, ақырзаман таяған кезе де қоғам әбден іріп-шіріп, шегіне жеткен кезде рухани өрлеу басталады екен. Абайдың жасаған жұмысы осы. Арам шөпті өртегендей қазақтың санасын жаңғыртты. Әйтпегенде бойкүйез халық: «Е, алдымызға салған бес-алты малымыз бар, Құдайға шүкір біз де ел екенбіз ғой», - деп тоқмейілсіп жүре беруші еді. Дәл қазір бізге сананы сілкіндіретін сондай идеология керек-ақ. Құлдық санадан айығу керек, ескі мерездерден арылу керек. Өкініштісі, біз қазір көп нәрсені айтпаймыз. Үйткені «бәрі жақсы» бізде. Алданған, қорланған ұрпақ өсіп келеді. Абайдың заманы отаршылдықтың енді басталған кезі болса, жүз елу жыл өткеннен кейін құлдықтың қамытын милықтыра киген халықтың ұрпағымыз біз. Жағдайымыз ауырухананың жан сақтау бөліміне түскен ауыр науқас адамдікіне ұқсайды. Бізге абзал жандар керек. «Жаманды жаман десең, жасып кетеді, тентекті тентек десең, шашып кетеді» демекші, рухымызды көтеретін идеология ауадай қажет. Көрші халықтарда: «ауырудан жазылу үшін науқас екеніңді мойындауың шарт» деген тәмсіл бар. Өзіміздің жұрт: «ауыруыңды жасырғаныңмен, өлімің әшкері» дейді.
- Алғаш рет 1909 жылы Санкт-Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұғлының өлеңі» атты жинақта жарияланды (1-бөлік. Халық туралы, 6-бет). Басылымдарында аздаған текстологиялық өзгерістер кездеседі. Мүрсейіт қолжазбаларында, 1954 жылғы жинақта 12-жол «Бір күн тыртың етеді, бір күн жыртың» делінсе, 1939, 1945, 1957 жылғы басылымдарда «Бір күн тыртың етеді, бір күн бұртың» болып алынған. Мүрсейіт қолжазбаларында, 1909 жылғы жинақта 13-жол «Өз басына би болған өңкей қыйқым» болса, кейінгі басылымдарда «Бас-басына би болған өңкей қыйқым» деп берілген. 1909 жылғы жинақтан бастап, барлық басылымдарда өлеңнің екі шумағ
«Өлеңде ақын өз халқының сол кездегі тарихи трагедиясын айта кеп дерттенеді», — дейді М.Әуезов, — «Жоғын жоқтап, мұңын мұңдап отырғаны «қалың елі, қазағы…» Оны «қайран жұртым» деп, бар жанымен ынтыға сүйеді. Бұның қамын ойлағанда, қамырыққа көңіл толады». Абайды дерттендірген, халқының басына түскен тарихи трагедия – «Қалың елі, қазағы» Ресей империясының отарына айналып, ерікті елдігінен айырылып, «өз малын өзімдікі дей алмайтын» хәлге душар болған қайғы-қасіреті еді.
Туынды ағылшын, араб, әзербайжан, қарақалпақ, қырғыз, татар, түрікмен, орыс, өзбек, ұйғыр тілдеріне аударылған.