Ответы
Ответ:
X — XIII ғғ. саяси картаның қаншалықты өзгергенін, оған шығыстан ығысып келіп қоныстанған түркі тайпаларының ықпалын баяндайды.
Х ғасырдың басында Орталық Азияда Ляо мемлекетiнiң құрылуына байланысты түркi тiлдес тайпалар үстемдiгiнiң кезеңi аяқталды. Қидандардың тарих сахнасында пайда болуының негiзгi салдары, түркi тiлдес тайпалардың батысқа қоныс аударуларының бастаулары болды.
924 жылы басталған қидандардың Орталық Азия далаларына жорықтары
барып тұрған қасiретке айналды. Ол Орталық Азияның этникалық картасын түбiрiнен өзгертiп жiберуге алып келдi.
Х ғасырға қарай бұрын Түрік қағанаты үстемдік жасаған Орхон өзенінің аймағында Қидандардың Ляо мемлекеті деп аталатын қағанатының орнығуы осында шығыстан ауып келген тұңғыс-манчжур, яғни көне моңғол тілінде сөйлейтіндердің бұрынғы
түркітілдестермен араласа қоныстануларын туғызды.
ХІІІ ғасырдың бас кезінде Моңғол көшпелілерінің мемлекеті өмірге келді. Оның құрамына моңғол атанғандармен қатар осы аймақтағы көшпелі түркілер де кірді. Бұл мемлекеттің негіздеушісі Шыңғыс хан екенін тарихтан білеміз. Жоғарыда аталған түрік-моңғол тайпаларын бір орталыққа,іргелі империяға бағындырған ол, XIII-XIV ғасырларда қазіргі Моңғолия жерінде тұрақты мемлекет орындары.
Бұл мемлекеттің этно-саяси құрылымы да аса күрделі. Онда әртүрлі тілде сөйлейтін көшпелілер қатар көшіпқонып жүрді. Моңғолтілдестердің солтүстік шығысындағы үлкен тайпа бұрынғысынша Жалайырлар болды.
Олардан батысқа қарай Онон өзенінің бойында Тайчиуттар, олардан төменде Онон және Керулен аралығында Моңғолдар, олардан оңтүстікте Татарлар (1202 ж. дейін, оларды монғолдар талқандағанға дейін, өмір сүрген тайпалық бірлестік) және оңтүстік шығыста Қоңыраттар (Хонгираттар).
Олардан оңтүстік батыста Оңғұттар, ал Қарақорым атты империя астанасының айналасында Керейттер (1203-1204 ж. дейін,монғолдардан жеңілгенге дейін, өмір сүрген түркітілдес көшпелілер хандығы), олардан солтүстікте Байырғулар және шығыста Гурвандар мен Меркіттер (1185 ж. дейін, моңғолдар күйретіп жібергенше өмір сүрген түркітілдес тайпалық бірлестік), ал Моңғолдардың батысын Хамагтар жайлап жатты.
Сондай-ақ, Моңғол мемлекетінің Байкал көлінен батысқа қарайғы солтүстігін
Ойраттар, олардан батыста Алтай жотасының бойын түркітілдестер хандығын
құрған Наймандар мекендеді. Міне, біз білетін Х-XIII ғасырлардағы Моңғол үстіртін мекендеген халықтардың этникалық құрылымы осындай.